Biomassa, deel van de oplossing of deel van het probleem…
Biomassa als warmtebron is een sterk omstreden onderwerp. Daar zijn redenen voor. Dit stuk probeert wat achtergronden van deze discussie te schetsen.
De consensus onder wetenschapper is dat houtige biomassa als energiebron een heel slechte oplossing is. Dat idee is helemaal niet nieuw. Al in 2015 stelde de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) dat vast in een visiedocument en de SME schreef er over. In 2018 publiceerde ook de EASAC, de koepelorganisaties van Nationale Wetenschappelijke Academie’s van alle EU landen plus Noorwegen en Zwitserland een rapport wat tot diezelfde conclusie kwam, net als onze eigen commissie Remkes (op pag 28 van dat rapport) .
Lange terugverdientijd
Het belangrijkste argument dat de wetenschappers aanvoeren heeft met de lange “terugverdien tijd” te maken. En dan niet terugverdienen in termen van geld, maar in tijd die nodig is om de door verbranding geproduceerde CO2 weer vast te leggen. Houtige materiaal en “reststromen” worden nu verbrand en draagt daarmee direct bij aan de opwarming van de aarde. De teruggroei van het bos die deze productie van CO2 zou moeten compenseren duurt vele decenia. Langer dan de 20-30 jaar tijd die wij nog hebben om onze CO2 uitstoot tot nul te reduceren.
Tot nul reduceren in 20-30 jaar? Is er echt nog maar zo weinig tijd? Ja, dat wordt volstrekt duidelijk voor wie de rapporten van de IPCC leest. De IPCC is een internationale groep wetenschappelijke experts die de stand van de kennis op het gebied van de klimaatcrisis regelmatig weergeeft. In hun rapporten is de toon met de jaren steeds dringender geworden. Een van hun laatste rapport, SR15 , spreekt in de “Summary for policy makers” over de noodzaak om onmiddellijk ongekende maatregelen te treffen om onze CO2 uitstoot tot nul terug te brengen, maatregelen die ieder aspect van de maatschappij zullen raken.
De stijgende lijn geeft de toename van CO2 weer tot in het heden , de dalende lijnen de benodigde afname van de uitstoot om de toename van CO2 concentrate tot staan te brengen.
Dat klinkt radikaal en dat is het ook, een fenomenale opgave. Dat blijkt wel uit de stijl dalende lijnen in de grafiek hiernaast. Maar er zijn ook stemmen die stellen dat zelf deze uitspraken van het IPCC lang niet ver genoeg gaan. De scenario’s zoals weergegeven in de grafiek zorgen namelijk alleen nog maar voort een stabilisatie van de hoeveelheid CO2. Daarna zal bijna al de nu nog geproduceerde CO2 weer teruggewonnen moeten worden om de economische schade van de stijgende temperatuur binnen te perken te houden en een echt veilige waarde van 350 ppm te bereiken. De IPCC is ook over de noodzaak van terugvangen kristalhelder. Maar ze constateren ook dat deze “terugvang” technieken nog in de kinderschoenen staan. Als we nu al weten dat vrijwel alle nu geproduceerde CO2 zal moeten worden teruggewonnen met dure en nog niet uitontwikklelde technologie, dan is verbranding van wat dan ook (inclusief “reststromen”) geen oplossing maar deel van het probleem
Het stabiliseren van de toename van CO2 in de atmosfeer is niet voldoende voor een echt veilige toekomst. Daarvoor moet de de concentratie CO2 in de atmosfeer worden teruggebracht tot ca. 350 ppm.
Hoe komt het?
Het onderzoek en de consensus onder wetenschappers over de uitkomsten laten al jaren zien ziet dat het verbranden van houtige biomassa eerder een probleem dan een oplossing is. Ze laten zien dat biomassa zeker op de noodzakenlijke korte termijn waarop we moeten handelen, alleen een toename van CO2 veroorzaakt, waarom is deze aanpak dan nog steeds zo populair onder politici en het bedrijfsleven? Het antwoord is simpel.
Ten eerste: Op papier levert de verbranding van biomassa helemaal geen CO2. Niets, nul!. De politiek heeft er namelijk voor gekozen de toekomstige (en theoretische) vastlegging van de CO2 alvast te beschouwen als reeds uitgevoerd. Biomassa heeft daardoor per definitie geen bijdage aan de CO2 concentratie! Daarmee wordt het een stuk makkelijker om gemaakte afspraken over verplichtingen over CO2 reductie na te komen. Maar het is een boekhoudkundige handigheid. Waar zulke methoden op de wat langer termijn toe leiden wordt zichtbaar in de huidige stikstof crisis. Ook daar werd voor een papieren oplossing gekozen. De natuur compensatie werd eenvoudig naar de toekomst verschoven zodat men in het heden nog even op de oude voet verder kon. Een strategie die kwetsbare partijen zoals de boeren nu in een uiterst lastige positie hebben gebracht!
Ten tweede: het bedrijfsleven wil graag verder met biomassa. Niet alleen kan men energie opwekken zonder de kosten van CO2 rechten te hoeven dragen. Immers, biomassa verbranden produceert helemaal geen CO2 dus hoeven ook geen rechten gekocht te worden! Dat de natuur een klimaat daar geen boodschap aan hebben wordt voor het gemak vergeten. Daar bovenop komt dan nog de subsidie die door de staat gegeven wordt om deze “oplossing” te promoten. Die subsidie stimuleert energiebedrijven om houtige biomassa met open armen te verwelkomen. Wat we hier zien is een praktijkvoorbeeld van wat door de wetenschap de “tragedy of the commons” (tragedie van de meent) wordt genoemd. Het gaat in dit stuk wat ver dat in detail uit te leggen, maar de kern van de zaak is dat het voor rationeel handelende partijen zoals de watmtebedrijven altijd loont er nog een biomassa centrale bij te bouwen, omdat die in het heden winstgevend is, terwijl de kosten van de CO2 verwijdering op een later tijdstip door de hele maatschappij gedragen zullen worden.
Ten derde: Het is relatief eenvoudig om bestaande kolencentrales te “vergroenen” door bijstook van hout. De centrales worden zo op papier in ieder geval klimaat neutraler en sluiting kan worden uitgesteld. Maar in werkelijkheid stoot de centrale natuurlijk nog precies evenveel CO2 uit als voorheen Deze papieren bijdrage aan de klimaatdoelstellingen vertegenwoordigen op dit moment voor Nederland ca. 40% van de beoogde reductie van CO2 . De politiek slaagt er tot nu toe al niet in haar eigen doelstellingen te halen, ondanks herhaalde opdrachten van de rechter daartoe. Zonder de boekhoudkundige truc met biomassa wordt nog veel pijnlijker duidelijk dat het huidige beleid – ondanks mooie woorden over het klimaatakkoord- nog niet in de buurt komt van de wetenschappers zeggen dat nodig is. Erger, er zouden voor alle partijen zeer moeilijke beslissingen genomen moeten worden, “Ongekende maatregelen die ieder aspect van de maatschappij zullen raken” weet u nog? en geen politicus zit daar op te wachten. Wetenschapper die al meer dan 40 jaar keer op keer aantonen dan het huidige beleid onhoudbaar is, worden onder invloed van de voorspellingen uit het nieuwste onderzoek, zoals hier en hier en hier, nu zo ongerust dat ze – werkelijk ongekend voor deze traditioneel zeer voorzichige en bedachtzame beroepsgroep – beginnen op te roepen tot burgerlijke ongehoorzaamheid. (origineel achter betaalmuur hier) Dat zou politici stof tot nadenken moeten geven!
Ede energie neutraal
De gemeente Ede neemt klimaatverandering gelukkig serieus, maar lijkt nog onvoldoende kennis genomen te hebben van de wetenschappelijke inzichten over biomassa. Met een verdere uitbreiding van het verbranden van houtige biomassa wordt op het verkeerde paard gewed. Dat is ernstig, want investering die eenmaal gedaan zijn maken het daarna des te moeilijker nog van richting te veranderen. Maar de feiten die het IPCC aandraagt laten zien dat van richting veranderen zonder twijfel nodig zal zijn, met alle kapitaalvernietiging van dien.
Het is daarom te hopen dat de lokale politiek haar verantwoordelijkheid neemt, en onderzoekt hoe het gebruik van alle houtige biomassa zo snel mogelijk afgebouwd kan worden in plaats van “reststromen” te verbranden en de rekening daarvoor naar de toekomst te sturen. Veel beter zou zijn een effectief beleid op te zetten om te zoeken naar oplossingen om het snoeihout om te zetten naar (bijvoorbeeld) biochar en zo reeds door de natuur ingevangen koolstof langdurig vast te leggen. Deze oeroude methode is nog omgeven met vragen, maar zeker niet met meer dan het terugvangen van CO2 uit verbrande biomassa. Laten we goed nadenken voordat we onomkeerbare stappen nemen.
Voor het voeden van het warmtenet kunnen alternatieven ontwikkeld worden. Daar zijn zeker mogelijkheden voor. Te denken valt aan de diepe aardewarmte van Parenco. Daarnaast ligt voor de waterrijke wijken van Ede een lage temperatuuur warmtenet voor de hand.
Lokale actie helpt!
Wat kan de gewone burger doen? Het klimaatprobleem lijkt soms zo groot, en zo moeilijk, dat de moed je in de schoenen zinkt. Maar daar is geen reden voor. Ondanks de kritieke situatie is veel mogelijk. Maar het is aan de burgers om hun bestuurders op het recht pad te houden. Dat kan door mee te praten in het publieke debat, door te wijzen op de feiten die de wetenschap aandraagt, en vooral door –als het er op aan komt zo als nu– volksvertegenwoordigers aan te spreken op hun verantwoordelijkheid voor de toekomst van hun burgers, de toekomstige van hun kinderen en kleinkinderen, en uiteindelijk de toekomst van de hele aarde. Grote woorden, maar we staan dan ook aan het begin van waarschijnlijk de belangrijkste 20 jaar in de geschiedenis van de mensheid.
Tensotte de titel van dit bericht. Die is ontleend aan een persoonlijk stukje in ededorp.nl dat we hieronder graag overnemen Die observaties, ervaringen van gewone burgers die hun vertrouwde omgeving zien veranderen onder invloed van onbegrijpelijke (en wetenschappelijk onhoudbare) manoeuvres gebaseerd op een papieren werkelijkheid, zouden de politci ook stof tot nadenken moeten geven. Stof tot nadenken, en hopelijk wijsheid, bij het nemen van beslissingen die het leven van hun burgers tot ver na hun ambstermijn zullen beinvloeden.
Verhitte Gemoederen, IJzige stilte
Door Douwe, Ededorp.nl
Vanaf deze week zullen de gemoederen op de Bergstraat eindelijk verhit worden want ook het Raadhuis gaat over op groene warmte. Dat is een eufemisme voor de verbranding van hout. Biomassa dus en dat wordt in Ede nog altijd duurzaam genoemd. Iets wat daar helemaal buiten lijkt te staan is de Sysselt, het (voormalige) bos waar ik nog wel eens loop.
Daar is de laatste tijd het onnodige onderhoud gepleegd aan de bomen wat in de praktijk gewoon betekent dat ze omgezaagd worden. De bomen worden dan netjes op een stapel gelegd en liggen daar dan een paar maanden in een mortuariumopstelling te wachten totdat ze verhuizen naar de houtafdeling van de Praxis.
Takken zitten er dan niet meer aan. Die zijn gepromoveerd tot resthout. Van die status mogen takken niet lang genieten want ze gaan in een machine en komen er als snippers uit waarna een tractor ze naar één van die mega-openhaarden brengt die we dan weer, ook nogal eufemistisch, warmtecentrales noemen.
In het nieuwsbericht van de gemeente wordt aangekondigd dat deze boscrematoria, waarvan Ede er drie heeft, ervoor zullen zorgen dat Ede in de toekomst fossielvrij wordt. Of daar ook sommige raadsleden mee worden bedoeld weet ik niet maar het klinkt redelijk optimistisch; in de praktijk zal dat vooral betekenen dat Ede in de toekomst bos – en boomvrij wordt. Want de kachel moet wel branden natuurlijk.
Volgend jaar zullen 20.000 huishoudens verwarmd worden door frituurpannen van het Warmtebedrijf. Er wordt dan con dat dit gebeurd door de verbranding van prunus die nu in de bossen zouden staan.
Dat is de laatste jaren grondig gebeurd want ik zie nauwelijks vogelkers meer in het bos. En die ene vogelkers die er nog wel staat doet me altijd afvragen: hoe lang zou die nou branden? Van een vogelkers van een jaar of 10 oud kan de openhaard nog geen avond branden dus ik vraag me dan af waar al die plantages Amerikaanse Vogelkers in Ede staan.
Terwijl in heel Nederland de biomassacentrales politiek onder druk komen te staan omdat langzaam het besef groeit dat het verbranden van hout absoluut niet duurzaam is pocht de GroenLinks-wethouder: “Door deze stap te zetten willen we het goede voorbeeld geven.“ Dat lijkt me een uitnodiging aan iedereen om vanavond eens lekker de open haard op te stoken of die vuurkorf nog eens lekker in de hens te zetten. Het goede voorbeeld tenslotte maar dat lijkt toch niet de bedoeling.
De wethouder gaat verder: “Uiteindelijk moeten alle woonhuizen en panden van het aardgas af. Geen gemakkelijke opgave, maar nodig om op schone energie over te gaan.” Schone energie. Dat staat er dus echt. Ik geloof het allemaal niet meer.
Ik geloof niet dat we 20.000 huishoudens kunnen verwarmen door het verbranden van wat vogelkers en buxusbollen. En ik wil niet dat mijn huis wordt verwarmd door de takken van bomen waar ik vorige week nog onder liep. Ik zie liever vogelkers in het bos die CO2 opneemt in plaats van vogelkers die in 10 minuten wordt opgestookt en in één keer al z’n CO2 uitbraakt. Want de gemeente zegt wel trots dat er 243 ton aan CO2 uitstoot wordt bespaard door niet meer op aardgas te stoken in het Raadhuis maar vergeet er bij te vertellen hoeveel CO2 de Edese warmtecentrales uitkotsen.
Waar ik wel eens door verwarmd wil worden is een verhit debat in de gemeenteraad over de biomassacentrales in Ede. Maar wat dat betreft blijft het ijzig stil in het Raadhuis.